2024: tijd voor regeringen die partijpolitiek overstijgen en grote hervormingen doorvoeren

Ondernemers kregen begin 2023 te maken met ongeziene loonkostenstijgingen als gevolg van de automatische loonindexering. De oorlog in Oekraïne en nu ook in het Midden-Oosten domineerden het geopolitieke en economisch-maatschappelijke debat. De onzekerheid die daaruit voortvloeide weegt op bedrijven en consumenten en maakt onze economie extra kwetsbaar. Toch wist het West-Vlaamse ondernemerschap het afgelopen jaar stand te houden en toonde het opnieuw heel wat veerkracht. 

De afgelopen jaren hebben aangetoond dat stilstand en politieke impasses geen optie zijn. Voka West-Vlaanderen roept de toekomstige regeringen op om partijpolitiek opzij te zetten en zich te richten op constructieve samenwerking en daadkrachtige besluitvorming. Alleen door samen te werken kunnen de broodnodige, structurele hervormingen worden doorgevoerd en kan er een solide basis worden gelegd voor een duurzame en welvarende toekomst. "Laten we samen streven naar een toekomst waarin vooruitgang en samenwerking centraal staan. De tijd voor actie is nu. Nog een verloren legislatuur kunnen we ons niet opnieuw veroorloven", zegt Bert Mons, gedelegeerd bestuurder van Voka West-Vlaanderen.

Via de links hieronder kunt u onze vooruitblik voor 2024 per regio terugvinden:

• Regio Zuid-West-Vlaanderen
• Regio Midden-West-Vlaanderen
• Regio Brugge
• Regio Westhoek

West-Vlaanderen in cijfers 

De opeenvolgende crisissen van de voorbije vier jaar hebben diepe sporen nagelaten. Na bijna twee jaar corona-ellende, een oorlog in Oekraïne en een energiecrisis werden ondernemers in 2023 opnieuw geconfronteerd met andere, nieuwe crisissen. Toch toonden ondernemingen het afgelopen jaar weer heel wat veerkracht. Zo noteerden onze ondernemingen op het einde van het derde kwartaal van 2023 beduidend meer omzet dan eind 2019, al zijn er tussen de sectoren grote verschillen. De totale omzet van de West-Vlaamse bedrijven steeg met 7,2% tegenover dezelfde periode in 2022 en met 32,5% tegenover deze periode in precoronajaar 2019. Toch moeten deze cijfers gedeeltelijk genuanceerd worden door de sterke prijsstijgingen. 

Na de corona- en inflatiecrisis zien we dat het aantal faillissementen voor het eerst sinds lange tijd stijgt. Zo registreerden de West-Vlaamse ondernemingsrechtbanken in de periode van januari tot en met november 2023 822 faillissementen. Dat zijn er 9,3% meer dan in dezelfde periode vorig jaar. Eind november 2019 bedroeg dit aantal in West-Vlaanderen nog 734. Dit betekent dus ook dat we bijna 12% meer faillissementen noteren dan het laatste precoronajaar. Dit jaar is de zwaarst getroffen sector de bouw met 193 faillissementen (23,5% van 822). Op nummer twee staat de horeca met 189 faillissementen (23%). De derde zwaarst getroffen sector is de groot- en detailhandel met 173 faillissementen (21,1%). 

Een cijfer dat we zelden brengen, is dat van het aantal stopzettingen. Net zoals vorig jaar doen we dat dit jaar wel, net omwille van het record aantal ondernemers dat er in 2023 de brui aan gaf. In de periode van januari tot en met november werden er in Vlaanderen bijna 48.000 ondernemingen stopgezet en hun btw-nummers geschrapt, waarvan 8.760 in West-Vlaanderen. Ter vergelijking: in dezelfde periode in 2019 werden er net iets meer dan 36.000 stopzettingen geregistreerd in Vlaanderen, waarvan 6.929 in onze provincie. Dit betekent dat er in West-Vlaanderen in 2022 26% meer btw-nummers werden geschrapt dan in 2019. 

Wat de bedrijfsinvesteringen betreft, lijken de West-Vlaamse ondernemers ook een stuk voorzichtiger geworden. Deze keer realiseerden zij in het laatste kwartaal van 2022 en de eerste drie kwartalen van 2023 samen bijna 10% meer investeringen dan in diezelfde periode een jaar voordien, maar liefst 25,8% meer dan in het coronajaar 2020 en 14,1% meer dan in 2019. Als we kijken naar de totale bedrijfsinvesteringen in Vlaanderen, dan zien we dat de ondernemers het dan weer 30,2% beter deden dan in 2019, 41,3% beter dan in 2020 en 22,1% beter dan in 2022. 

Tot slot het startend ondernemerschap. In West-Vlaanderen zat het startend ondernemerschap in een serieuze dip. In de eerste jaarhelft van 2023 zetten net iets meer dan 7.100 starters de stap naar het ondernemerschap. Dat is 23% minder dan in dezelfde periode vorig jaar.

Gematigd positief 

De economische verwachtingen voor 2024 zijn gematigd optimistisch, door onder meer magere groei, terug hogere, maar stagnerende inflatie en een recordaantal faillissementen van het afgelopen jaar. Dit blijkt ook uit een bevraging van meer dan 500 ondernemers die Voka begin december 2023 organiseerde: veel ondernemers verwachten dat hun activiteiten in 2024 voorzichtig zullen toenemen, terwijl deze in 2023 zouden geschat worden op een stagnatie. Vorig jaar bleek uit een gelijkaardige bevraging dat de energiekosten één van de belangrijkste zorgen zijn van ondernemers. Deze bezorgdheid is duidelijk afgenomen, maar zeker nog niet verdwenen. Andere problemen spannen nu wel de kroon. Om te beginnen, blijkt dat net geen 20% van de ondernemers bezorgd is over de geopolitieke situatie en 16% is ongerust over de vergunningverlening in Vlaanderen. Maar wat echt opvallend en verontrustend is, is dat meer dan één op twee van de ondernemers aangeeft zich zorgen te maken over een gebrek aan vraag. Vorig jaar was dit één op de drie van de bevraagde ondernemers. 

Voor veel ondernemingen zat er daarom het afgelopen jaar niets anders op dan hun werknemers op tijdelijke werkloosheid voor economische redenen of schorsing te plaatsen. Dit gebeurde bij ondernemingen die bijvoorbeeld te maken kregen met een te lage vraag of te hoge (productie)kosten. Voor november 2023 dienden maar liefst 2.158 West-Vlaamse werkgevers voor meer dan 24.400 werknemers de aanvraag bij de RVA in om gebruik te maken van het klassieke systeem tijdelijke werkloosheid. Met grote voorsprong het grootste aantal werknemers én bedrijven van alle Vlaamse provincies. Ter verduidelijking: in Antwerpen, de provincie met het tweede hoogste aantal aanmeldingen, werden er in november net iets meer dan 13.000 aanvragen geregistreerd door 1.573 ondernemingen. 

In totaal is meer dan één op de drie tijdelijk werklozen via het klassieke tijdelijk werkloosheidssysteem in Vlaanderen tewerkgesteld in West-Vlaanderen. Bijna 30% van alle bedrijven die in november gebruik hebben gemaakt van het werkloosheidsstelsel, is West-Vlaams. Harde cijfers die duidelijk maken dat deze periode van polycrisis in combinatie met de krappe arbeidsmarkt West-Vlaamse ondernemingen bijzonder hard treft.

Indexeringsschok 

De extreme energieprijzen deden de inflatie in 2022 in ons land enorm stijgen, met een historisch hoge indexering van maar liefst 11,08% in januari 2023 tot gevolg. De inflatie en de daaraan gekoppelde automatische loonindexering vertaalden zich afgelopen jaar in een ongeziene en extreme verhoging van kosten en lasten, met nefaste gevolgen voor de competitiviteit en rendabiliteit van ondernemingen. Op drie jaar tijd stegen de loonkosten met meer dan 20%, waardoor de concurrentiehandicap tegenover onze buurlanden sterk opliep. 

Uit de bevraging bij 500 ondernemingen is het duidelijk dat de stijgende loonkosten de belangrijkste zorg is en blijft. Eind januari vorig jaar maakten heel wat bedrijven zich op voor buitengewone loonstijgingen die vaak meer dan 11% bedroegen. Voor veel bedrijven waren deze opeenvolgende stijgingen schadelijk, ongepast en onhoudbaar. De hoge loonkosten zetten de concurrentiepositie van veel bedrijven gigantisch onder druk. 

In 2023 nam de inflatie af, maar lijkt ze in 2024 te zullen stagneren. Volgens de recentste ramingen van het Planbureau zou de inflatie voor 2024 gemiddeld rond de 4% liggen. Uiteraard blijft dit een raming. Waakzaamheid is geboden. Niemand durft nog voorspellen wat er het komende jaar in de rest van de wereld zal gebeuren. Hoe dan ook zijn nieuwe automatische loonindexeringen in 2025 uit den boze. Het niet toepassen van een indexsprong en het uitblijven van een structurele aanpassing van het indexmechanisme is onverantwoord en vernietigend voor de welvaart in ons land. 

Ondanks crisis vele handen te kort 

Een andere belangrijke zorg voor de bedrijven blijft evenwel het personeelstekort en de krapte op de arbeidsmarkt. En die zal niet afzwakken, integendeel: de krapte op de arbeidsmarkt blijft groot. In West-Vlaanderen staat die spanning al helemaal op scherp. Ondanks de opeenvolgende crisissen is er meer dan werk genoeg, maar zijn er nauwelijks nog medewerkers te vinden. Eind november 2023 bedroeg die spanning in West-Vlaanderen nauwelijks 1,73 werkzoekenden per vacature. 

Wat de werkzoekendengraad (= de verhouding van het aantal werkzoekenden tot de bevolking op beroepsactieve leeftijd) betreft, scoort West-Vlaanderen nog steeds het sterkst van alle Vlaamse provincies. Eind november 2023 bedroeg die graad 5,6%, tegenover 6,5% in Vlaanderen. Regio’s zoals Diksmuide en Tielt komen met respectievelijk 3,4% en 3,6% zelfs in de buurt van de magische 3% die als een volledige tewerkstelling wordt beschouwd. Door het aantrekken van de arbeidsmarkt, stijgt ook de werkzaamheidsgraad naar 79,5% in het tweede kwartaal van 2023. Terwijl Vlaanderen en België hameren op een streefcijfer van 80% bij de 20 tot 64-jarigen, hebben veel West-Vlaamse gemeenten die ambitie al lang gerealiseerd. Midden-West-Vlaanderen loopt daarbij als regio voorop. 

Van brandjes blussen naar structurele maatregelen 

Er is dus op vandaag geen enkele reserve meer in West-Vlaanderen en daar zullen de huidige crisissen niets aan veranderen. Ondanks de verwachte positieve impact van automatisering en digitalisering stevenen West-Vlaamse bedrijven door de vergrijzing af op gigantische personeelstekorten. Zo berekende Voka West-Vlaanderen dat we tegen 2030 minstens 77.000 extra arbeidskrachten nodig hebben om de groei van onze bedrijven te blijven garanderen. 

Om het tij te doen keren, is het gemorrel in de marge met de federale Arbeidsdeal allesbehalve de oplossing. We moeten naar doortastende, structurele maatregelen die op korte én lange termijn zorgen voor een gezonde instroom op de arbeidsmarkt. Voka West-Vlaanderen blijft daarom pleiten voor de volgende hefbomen:

1. Ook al is de werkzoekendengraad in West-Vlaanderen laag, we kunnen, onder meer door kwalitatieve opleidingen en intensieve begeleiding, nog minstens 15.000 werkzoekenden activeren.
2. In West-Vlaanderen is nog steeds 1 op de 5 mensen op beroepsactieve leeftijd niet-beroepsactief, hoewel er nog arbeidspotentieel is, vooral bij de inzetbaren, arbeidsongeschikten en studenten. Met een goede begeleiding en ondersteuning moeten minstens 12.000 niet-beroepsactieven aan het werk kunnen. 

En we moeten over de grenzen heen kijken 

Deze maatregelen vormen een cruciale stap maar zullen niet volstaan om de dreigende tekorten structureel op te lossen. We moeten net resoluut over de (taal)grenzen kijken. 

Voka West-Vlaanderen pleit dan ook voor interregionale mobiliteit, maar nog méér voor gerichte, selectieve en slimme economische arbeidsmigratie, zowel van hoog-, midden- als kortgeschoolden. Buiten onze landsgrenzen is er nog heel wat potentieel aan menselijk kapitaal. Naar het voorbeeld van andere Europese landen moeten we meer inzetten op het aantrekken van buitenlands talent om bij ons te komen werken. Enkel zo kunnen we het arbeidstekort terugdringen. Voka West-Vlaanderen stelt hier een duidelijke doelstelling voorop: in de komende jaren (horizon 2030) willen we 25.000 buitenlandse talenten verwelkomen die de innovatie en productiviteit van onze ondernemingen versterken! 

Ruimte om te ondernemen: de trein der traagheid… 

Niet alleen het tekort aan arbeidskrachten is een bedreiging voor onze economie. Ook het te kort aan ruimte om te ondernemen verstikt de groeiambities van onze West-Vlaamse bedrijven. Er is in onze provincie nood aan meer dan 500 hectare bijkomende industriegronden om aan de ruimtevraag te voldoen. Al in 2017 kende de Vlaamse regering een pakket van 130 hectare toe aan West-Vlaanderen, samen met de optie op nog eens 300 hectare extra. De trein der traagheid heeft ervoor gezorgd dat we hiervan zeven jaar later geen vierkante meter gerealiseerd hebben. Het resultaat is dat bedrijven in andere regio’s investeren en zo tewerkstelling en economische groei wegvloeit uit onze provincie. Om dit een halt toe te roepen moet er in de komende maanden versneld werk gemaakt worden van het vrijmaken van meer dan 500 hectare gronden voor industrie. Doen we dit niet, dan betalen we de prijs cash met een daling van welvaart en welzijn tot gevolg. De trein der traagheid inzake het vergunningenbeleid is voor menig ondernemingen een doorn in het oog. Al te vaak worden bedrijven aan het lijntje gehouden in vergunningsprocedures. Talloze onduidelijkheden, onderbemanning van diensten bij openbare besturen en vooral de eindeloze beroepsprocedures zorgen voor een resem rechtsonzekerheden bij het aanvragen van vergunningen. 

Meer nood aan productieve investeringen 

De weersomstandigheden van de laatste weken en maanden hebben pijnlijk duidelijk gemaakt dat er meer geïnvesteerd moet worden in de buffering van water in West-Vlaanderen. De Westhoek zal een belangrijke investeringsportefeuille krijgen om toekomstig waterleed te voorkomen. Water speelt een heel belangrijke rol in onze provincie. We hebben heel wat rivieren en kanalen, maar daar is er bijzonder veel werk aan. Voka West-Vlaanderen is al langer vragende partij om meer te investeren in bijvoorbeeld de binnenvaartinfrastructuur. Deze investeringen dienen niet alleen om bedrijven via de scheepvaart op een duurzame manier te ontsluiten, maar zorgen ook voor de nodige buffercapaciteit bij calamiteiten. De scheepvaart moet in West-Vlaanderen haar ongelofelijke troef van bedrijfszekerheid terug kunnen opblinken. Er zal dus meer geïnvesteerd moeten worden in alles wat met waterbouw te maken heeft. Combineer dit met het lange lijstje aan infrastructuurprojecten in West-Vlaanderen en het is meteen duidelijk dat de volgende regering meer middelen moet uittrekken voor het departement Mobiliteit en Openbare Werken (MOW) in West-Vlaanderen. Met het verschuiven van budgetten alleen zullen we er niet meer geraken. West-Vlaanderen heeft recht op een aanzienlijke investeringsportefeuille in de komende legislatuur. Er moeten historische achterstanden in onderhoud, missing links, back-ups worden weggewerkt. Daarnaast moet er geïnvesteerd worden in nieuwe productieve investeringen zodat we niet alleen onze achterstand bijbenen maar er meteen voor zorgen dat we klaar zijn voor de toekomst. 

(Stil)stand van het land? 

Als geen ander beseffen ondernemers dat stilstaan achteruitgaan is. Die bijna continue veranderdrang maakt ons ondernemers. 

Diezelfde veranderdrang wensen we in 2024 ook toe aan onze beleidsmakers. De feiten zijn onweerlegbaar. De status-quo is in deze situatie geen optie. Onze gemeenschappelijke welvaart en maatschappelijk welzijn staan op het spel. 

Tot dusver zijn we er met zijn allen in geslaagd om met noodmaatregelen en symptoombestrijding min of meer de schade te beperken. De realiteit van vandaag toont echter aan dat we met die aanpak op onze limieten botsen en de toekomst hypothekeren. Structurele ingrepen en fundamentele probleemoplossing zijn een absolute must om de essentiële economische en sociale randvoorwaarden voor blijvende welvaart en welzijn te creëren. 

Hervormen is de boodschap. Meer nog: hervormen is de morele plicht van onze politici. Hervormen vereist slagkracht. Politiek de volle verantwoordelijkheid nemen en de daad bij het woord voegen, vergt slagkracht. De Europese, federale en Vlaamse verkiezingen van 2024 vormen het momentum om de noodzakelijke hervormingen eindelijk door te kunnen voeren. In 2024 moet een einde worden gemaakt aan de stilstand van ons land.